Ariane 5 fait ses adieux..

Ένα πανύψηλο λευκό κυλινδρικό κατασκεύασμα με μια αιχμηρή άκρη στέκεται στο βάθος της καταπράσινης όασης που κυκλώνεται από τροπική βλάστηση τόσο πυκνή που κρύβει το φως ακόμη και μέσα στο καταμεσήμερο. Πλησιάζουμε πιο κοντά και περνούμε το τελευταίο σημείο ελέγχου, ενώ στο βάθος του ορίζοντα ο πύραυλος αποκαλύπτεται μέσα από ένα άνοιγμα των γιγάντιων θυρών του ειδικού κτιρίου του διαστημικού κέντρου. Ο Ariane 5 μοιάζει να μην …ανησυχεί καθόλου ούτε από το μελίσσι των τεχνικών που βρίσκονται στην κορυφή δίπλα στα μυριάδες συστήματα και ελέγχουν τους δορυφόρους που έχει σφραγισμένους μέσα στη μύτη του, ούτε και από το γέμισμα των σπλάγχνων του με καύσιμα, μια εξαιρετικά κρίσιμη διαδικασία.

«Αυτός είναι τελικά ο μεγάλος πύραυλος που στέλνει στο διάστημα τους δορυφόρους των ανθρώπων;» είναι η αυθόρμητη ερώτηση στον Γάλλο τεχνικό, που με το μπλε κράνος προστασίας μας ξεναγεί στα ενδότερα αυτού του τεράστιου κάθετου κτιρίου. Είναι το Κτίριο Τελικής Συναρμολόγησης, το Batiment de Assemblage Finale ή BAT όπως το αποκαλούν εδώ οι άνθρωποι του Διαστημοδρομίου Guiana Space Center (CSG) της Γαλλικής Γουϊάνας. Η κατ’ εξαίρεση ξενάγηση στον κόρφο κρίσιμης σημασίας διαστημικής βάσης της Νότιας Αμερικής, λίγες μοίρες μακριά από τον Ισημερινό, όπου τεχνικοί ολοκληρώνουν έναν ακόμη εκτοξευτήρα δορυφόρων Ariane 5, αποτελεί προνόμιο σπάνιο και το αντιλαμβάνεσαι άμεσα.

Μια μοναδική δημοσιογραφική περιήγηση

Η επίσκεψη και περιήγηση έγινε στις αρχές του Φεβρουάριου του 2019 λίγο πριν από την εκτόξευση του Hellas Sat 4, αφού η αποστολή της Hellas Sat έχει αιτηθεί τη συγκεκριμένη τελευταία ματιά στην κρίσιμη αυτή υποδομή ελέγχου του Ariane 5, οπότε και ο Γάλλος τεχνικός που μας συνοδεύει περιγράφει λιτά τις διαδικασίες αμέσως μετά το άνοιγμα της τεράστιας πόρτας του επιβλητικού κτιρίου.

Ο τεχνικός εξηγεί πως από τη στιγμή που θα έχει κλειδώσει η ημέρα εκτόξευσης, ο πύραυλος θα ξεκινήσει πάνω σε μια ειδική πλατφόρμα που κινείται με πολύ μικρή ταχύτητα ώστε να ενσωματωθεί στην πλατφόρμα εκτόξευσης. Καθώς το τροπικό κλίμα παίζει πολύ μεγάλο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, όλοι γύρω μας εκείνο το πρωινό περιμένουν με αγωνία να ξεκινήσει το «περπάτημα» αυτό του πυραύλου που στέκεται μπροστά μας, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται ένα αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων φορτίο.

Ο Ariane 5 που είδαμε, όπως και όλοι οι προηγούμενοι αλλά και οι επόμενοι που ακολούθησαν, δεν θα απογειωνόταν χωρίς τις εντυπωσιακές κτιριακές εγκαταστάσεις ELA (Ensemble de Lancement Ariane). Είναι εγκαταστάσεις που για κάθε γενιά Ariane ανανεώνονται και κατασκευάζονται με νέες τεχνολογίες. Από τον χώρο ELA-3, που είναι ενεργός από το 1996, ο πανίσχυρος πύραυλος Ariane 5 εκτοξεύτηκε λοιπόν για τελευταία φορά.

Το ELA-3 βρίσκεται σε μια ιδανική για εκτοξεύσεις θέση πάνω στη Γη μας (σ.σ στις 5.239 ° N 52.768 ° W) και καλύπτει μια περιοχή περίπου 21 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Συνολικά 40 Ευρωπαίοι κατασκευαστές, όπως και τοπικές εταιρείες, εμπλέκονται στις λειτουργίες όλου του μηχανισμού, στη διαδικασία που οδηγεί σε μια εκτόξευση.

Καθώς περπατάμε μέσα στη φωλιά αυτή του Ariane 5, η σκέψη πηγαίνει στους χιλιάδες μηχανικούς και επιστήμονες κάθε ειδικότητας που κατάφεραν να γίνει πραγματικότητα αυτός ο πύραυλος πριν από τον μακρινό Ιούνιο του 1996 τής πρώτης εκτόξευσης αλλά και στα εκατοντάδες άτομα που σήμερα, το 2023, εργάζονται στα διάφορα πόστα. Ανάμεσα τους και το προσωπικό που θα δει για τελευταία φορά έναν Ariane 5 να φεύγει για τον ουρανό.

Τρεις δεκαετίες εκτοξεύσεων και η VA261, η τελευταία αποστολή ενός Ariane 5 ECA+

Ο πύραυλος Ariane 5 κλείνει λοιπόν πια μια μεγάλη καριέρα διαρκείας με επιτυχία σε ποσοστό 95,4%, σχεδόν τρεις δεκαετίες εκτοξεύσεων δορυφόρων και διαστημικών σκαφών. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών ο πύραυλος με τον κύριο φορέα που χρησιμοποιεί υγρό υδρογόνο και τους booster-πυραύλους με το στερεό καύσιμο και την ισχύ των 1.590.000 λιβρών έκαστος που τον «σπρώχνουν» όσο είναι ακόμη στην ατμόσφαιρα, έχει πετύχει να είναι σύμβολο της εγγυημένης πρόσβασης της Ευρώπης στο διάστημα.

Ο βαρύς αυτός εκτοξευτήρας ξεκίνησε την καριέρα του προσφέροντας διπλάσια χωρητικότητα συγκριτικά με τον προκάτοχό του Ariane 4 που πετούσε από το 1988 μέχρι και το 2003. Ο Ariane 5 χάρη στη μεγάλη αυτή χωρητικότητά του έδωσε στους πελάτες τη δυνατότητα να θέτουν σε τροχιά είτε δύο μεγάλους τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους μαζί, είτε εναλλακτικά ένα μεγάλου μεγέθους και βαρύ φορτίο στο βαθύ διάστημα.

Είναι αυτή η μακρά διαδρομή του Ariane 5 που είδε τη σημαία του τερματισμού τα ξημερώματα της 6ης Ιουλίου 2023 (ώρα Ελλάδας). Ο τελευταίος Ariane 5 ECA+ έφυγε για να εκτοξευτεί από αυτό ακριβώς το κτίριο BAT που γνωρίσαμε από κοντά το 2019 και αποχαιρέτησε το Κουρού τη Γαλλικής Γουιάνας κουβαλώντας μέσα στο ειδικό fairing της μύτης του δύο δορυφόρους. Ο ένας είναι ο γαλλικός στρατιωτικός δορυφόρος επικοινωνιών Syracuse 4B και ο άλλος ο γερμανικός δορυφόρος επικοινωνιών Heinrich Hertz (H2Sat) που έχει προορισμό τη γεωστατική τροχιά. Οι δύο δορυφόροι εκτοξεύτηκαν μαζί στην ίδια αποστολή χάρη σε ένα σύστημα προσαρμογέα που η εταιρεία ονομάζει Système de Lancement Double Ariane (SYLDA).

Αξιοπιστία διαστημική και ένα μέλλον με προκλήσεις

Μπορεί η VA261 να είναι η τελευταία εκτόξευση ενός Ariane 5 το 2023, η ιστορία όμως του πυραύλου εκκινεί στα τέλη του 20ου αιώνα. Μετά το ντεμπούτο του το 1996 με μια αποτυχία και τη δεύτερη μερική αποτυχία το ίδιο έτος, ο πύραυλος δεν σταμάτησε να κάνει τη δουλειά του και έχει έναν πολύ αξιόλογο ρεκόρ 116 συνολικών διαδικασιών εκτόξευσης πριν από αυτήν, την 117η και τελευταία. Όλα αυτά τα χρόνια αποδείχθηκε έτσι ένα «εργαλείο» για να φτάσουν στο διάστημα δεκάδες εμπορικοί δορυφόροι σε γεωστατική τροχιά ενώ και πολλά κρίσιμα για την ασφάλεια ευρωπαϊκά φορτία ανέβηκαν σε τροχιά. Και δεν είναι μόνο αυτό. Συνολικά η τελευταία θα είναι η 296η αποστολή της Arianespace στην ιστορία της, η 2η για το 2023, η 117η αποστολή Ariane 5, η δεύτερη εκτόξευση Ariane 5 για το 2023.

Ο ευρωπαϊκός αυτός πύραυλος εκτόξευσε έναν σημαντικό αριθμό από επιστημονικές αποστολές, μεταξύ των οποίων αυτές των Rosetta, Herschel, Planck, BepiColombo αλλά και το διαστημικό σκάφος JUICE. Έθεσε μάλιστα σε τροχιά δώδεκα από τους ευρωπαϊκούς δορυφόρους πλοήγησης Galileo με τρεις εκτοξεύσεις. Η πιο διάσημη αποστολή για τον πύραυλο ήταν αμερικανική, αφού τον Δεκέμβριο του 2021 ένας Ariane 5 έστειλε το ιδιαίτερα σημαντικό διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb Space Telescope για τις NASA/ESA/CSA στη διαστημική του θέση με απόλυτη ακρίβεια.

Αυτό είχε τεράστια επιστημονική σημασία για το Webb αφού το τηλεσκόπιο δεν χρειάστηκε να ξοδέψει από το καύσιμο που μεταφέρει και έτσι η NASA είχε τη δυνατότητα να διπλασιάσει την εκτιμώμενη ζωή της αποστολής. Χαρακτηριστικό είναι πως ένας μηχανικός συστημάτων της NASA, ο Mike Menzel, σε ανάλυσή του για το σύστημα είπε πως το Webb έχει χάρη στην ακριβή αυτή εκτόξευση καύσιμο για 20 χρόνια ζωής, όταν η αρχική εκτίμηση ήταν 10 χρόνια. Από την άλλη, ένας διαστημικός φορέας δεν είναι μόνο τα μηχανήματα. Ο Ariane 5 για πολλούς δημιουργούς λογισμικού έχει λειτουργήσει και ως case study για software developers, αφού μετά τις πρώτες δύο εκτοξεύσεις έχει υπάρξει παράδειγμα αξιοπιστίας προς μίμηση.

Η διάδοχος κατάσταση

Με τις τεκτονικές αλλαγές που έχουν υπάρξει στον χώρο του New Space, ο Ariane 5 ήδη εδώ και μια δεκαετία αναγνωρίστηκε από τους Ευρωπαίους πως πρέπει να δώσει τη θέση του σε έναν νέο διαστημικό φορέα, ειδικά καθώς ο πύραυλος της SpaceX, ο Falcon 9, έχει μεγάλη επιτυχία και μικρό κόστος χάρη στην εκ νέου χρησιμοποίηση δομικών στοιχείων του. Για τον σκοπό αυτό ετοιμάστηκε ο εκτοξευτήρας Ariane 6. Ο νέος αυτός πύραυλος είναι μια εξελιγμένη έκδοση του Ariane 5 με νέο σχέδιο για τον πύραυλο-booster στερεών καυσίμων αλλά και τους Vulcain κύριους κινητήρες. Το αρχικό σχέδιο ήταν ο Αriane 6 να έχει ήδη εκτελέσει την πρώτη του πτήση το 2020.

Σήμερα όμως, το καλοκαίρι του 2023, όλες οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στο να πετάξει ο νέος Ariane 6 το νέο έτος, πιθανότατα προς το καλοκαίρι του 2024, με στελέχη της Arianespace και άλλων εμπλεκόμενων εταιρειών και υπηρεσιών να μην έχουν δώσει την ακριβή ημερομηνία στο φετινό Paris Air Show. Ο νέος ευρωπαϊκός διαστημικός φορέας πρέπει- μεταξύ άλλων- να περάσει από στάδια όπως τη θερμή δοκιμή (hot fire) τού άνω τμήματος αλλά και τις πιστοποιήσεις του λογισμικού (σ.σ flight software qualification) μέχρι αυτή την πρώτη πτήση. Αν και ο Ariane 6 έχει αναπτυχθεί για να ανταγωνιστεί τον Falcon 9, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος χρειάζεται έτσι να εκτελεί στο μεσοδιάστημα διαστημικές αποστολές με άλλον τρόπο. Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε το ευρωπαϊκού DNA διαστημικό τηλεσκόπιο Euclid εκτοξεύτηκε πρόσφατα με έναν Falcon 9, αφού οl Ariane 6 θα είναι επιχειρησιακά έτοιμος πιθανότατα το 2025. Το ίδιο θα γίνει και με τον δορυφόρο EarthCARE, που θα πρέπει αναγκαστικά να εκτοξευτεί με έναν Falcon 9 αφού ο έτερος μεσαίος πύραυλος της Ευρώπης, ο Vega C, αντιμετώπισε ζητήματα.

Όλα αυτά σημαίνουν πως με την τελευταία πτήση του Ariane 5, η Ευρώπη, αν και έχει στο άμεσο μέλλον μπροστά της τον διάδοχο Ariane 6 αλλά και δοκιμές για επαναχρησιμοποιούμενα νέα συστήματα, θα ανοίξει μεν μια σαμπάνια για να γιορτάσει τη σύνταξη του εντυπωσιακού διαστημικού της τέκνου, θα πρέπει όμως να επιταχύνει την επόμενη της διαστημική ημέρα.

Το αντί-Falcon 9 σύστημα

Η πίεση είναι μεγάλη και η Ευρώπη «τρέχει» με μεγάλες ταχύτητες πια. Χαρακτηριστικά και σε ό,τι αφορά τη δημιουργία του ευρωπαϊκού επαναχρησιμοποιούμενου συστήματος, ο CEO Arianespace Stéphane Israël σε σχόλιό του σε γαλλικό ραδιοφωνικό σταθμό τον περασμένο Απρίλιο είπε πως η Ευρώπη θα πρέπει να περιμένει στη δεκαετία των 2030s για να έχει το δικό της επαναχρησιμοποιούμενο πύραυλο. Πίσω από τη νέα τεχνολογία είναι και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που με το ArianeGroup να ηγείται του προγράμματος SALTO (reuSable strAtegic space Launcher Technologies & Operations) αλλά και του ENLIGHTEN (European iNitiative for Low cost, Innovative & Green High Thrust Engine) πρότζεκτ για έναν νέο κινητήρα.

Για να πετύχει το σφιχτό χρονοδιάγραμμα, η Ευρώπη -μεταξύ άλλων- χρησιμοποιεί τεχνολογίες και από το δοκιμαστικό Themis reusable rocket demonstrator του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος αλλά και από τους Prometheus χαμηλού κόστους επαναχρησιμοποιούμενους κινητήρες. Το ENLIGHTEN είναι ένα πρότζεκτ που ως στόχο έχει την ανάπτυξη και τη δοκιμή προηγμένων τεχνολογιών για την παραγωγή και τη χρήση τεχνολογιών για επαναχρησιμοποιούμενους κινητήρες με τη συνεισφορά 18 εταίρων από την Αυστρία, το Βέλγιο, την Εσθονία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ολλανδία και την Πορτογαλία.

Με αυτά τα δεδομένα, ο Stéphane Israël δήλωσε για τον Ariane 6 πως, κατά την άποψη του, ο διάδοχος του Αriane 5 θα χρησιμοποιείται για περισσότερο από μια δεκαετία σε εκτοξεύσεις από τη Γαλλική Γουιάνα. Μέχρι τότε, θα πούμε λοιπόν στον Αriane 5 «merci» και αποστολή εξετελέσθη για το καμάρι της διαστημικής βιομηχανία της Ευρώπης.


Σωτήρης Κυριακίδης