Εκείνη φοιτήτρια στο Παιδαγωγικό της Θεσσαλονίκης, εκείνος φοιτητής στο Φυσικό του ΑΠΘ, με καταγωγή από την Αλεξανδρούπολη και τη Δράμα αντίστοιχα, συναντήθηκαν και «γέννησαν» -τυχαία- την ιδέα για το πρόγραμμα ExoClock σε μια εξω-ακαδημαϊκή επιμορφωτική δραστηριότητα, όπου …κοίταξαν ψηλά κι εμπνεύστηκαν από τον έναστρο ουρανό.
Η συνέχεια τους έφερε στο Ηνωμένο Βασίλειο για τις μεταπτυχιακές σπουδές τους μέχρι που το ExoClock που συνίδρυσαν εξελίχθηκε σε επιστημονικό εργαλείο για την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος. Τελικά ο μη προγραμματισμένος κοινός επιστημονικός τους προορισμός ήταν «…οι πλανήτες που γυρίζουν γύρω από τα αστέρια που όλοι μας αντικρίζουμε κάθε βράδυ στον ουρανό, οι “έξω” από το ηλιακό μας σύστημα πλανήτες, ήτοι οι exoplanets του γαλαξία που τόσο συναρπάζουν την ανθρωπότητα».
«Όταν ξεκινήσαμε ήμασταν πέντε Έλληνες στο σύνολο που ξεκινήσαμε τις παρατηρήσεις. Ήταν έκπληξη η εξέλιξη αφού η ανταπόκριση έφτασε σε ύψη που σίγουρα δεν περιμέναμε ποτέ. Σήμερα, περισσότεροι από 1.000 παρατηρητές σε Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Ηνωμένες Πολιτείες Νέα Ζηλανδία Ιαπωνία, Ταϊβάν, Βραζιλία Κολομβία, Ινδία, Νότια Αφρική κ.ά. -συνολικά 60 χώρες, συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Μέχρι το 2029, όταν με το καλό θα εκτοξευτεί η διαστημική αποστολή εξωπλανητών Ariel της ESA θα έχουμε προσπαθήσει η συνεισφορά μας να έχει φτάσει στον μέγιστο βαθμό στην προετοιμασία αυτής της πρωτοποριακής αποστολής. “Εξωπλανήτες για όλους” λοιπόν, ναι, αυτό θα μπορούσε να είναι πράγματι το σύνθημα μας!» εξηγεί, μιλώντας στον ραδιοφωνικό σταθμό του ΑΠΕ-ΜΠΕ «Πρακτορείο 104,9 FM», ο Δρ. Άγγελος Τσιάρας, επίτιμος ερευνητής στο βρετανικό UCL, που μαζί με την Αναστασία Κόκορη, υποψήφια διδακτόρισσα στο ίδιο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, είναι οι Έλληνες συνιδρυτές του διεθνούς πια προγράμματος ExoClock.
Η προσπάθεια συνολικότερα έχει στόχο την προαγωγή της ιδέας «ητης επιστήμης του πολίτη (σ.σ citizen scientist)», επισημαίνει η κ. Κόκορη και προσθέτει: «Θέλουμε ο κάθε άνθρωπος να έχει άποψη για την επιστήμη. Να συνδράμει και να χαίρεται με την προσπάθειά του, να είναι ενθουσιασμένος/η που συμμετείχε σε μια προσπάθεια επιστημονική. Στο ExoClock έχουμε παρατηρητές που ξεκίνησαν με μηδενικές γνώσεις, ακόμη και για την απλή αστροπαρατήρηση και έχουν σήμερα φτάσει σε ένα υψηλότατο επίπεδο. Από την άλλη, εκατοντάδες λάτρεις της αστροπαρατήρησης συμμετέχουν με τα τηλεσκόπια που ήδη είχαν. Δεν το είχαμε φανταστεί -οφείλουμε να ομολογήσουμε- πως θα είχαμε τέτοια σημαντική συμμετοχή στο ExoClock».
Η κ. Κόκορη διευκρινίζει πως τα άτομα του προγράμματος ExoClock θα βοηθούν την ευρωπαϊκή ESA και τους επιστήμονες πριν από το 2029 αλλά και μετά την εκτόξευση της διαστημικής συσκευής του τής αποστολής Ariel. Στα τέσσερα χρόνια που είναι σε λειτουργία το πρόγραμμα, οι συμμετέχοντες είναι από επαγγελματίες και ερασιτέχνες αστρονόμοι μέχρι μαθητές, φοιτητές, δάσκαλοι.
Να καταλάβουμε όσα περισσότερα γίνεται για τους κοντινούς μας εξωπλανήτες
«Πλανήτες έξω από ηλιακό μας σύστημα, αλλά πάντα μέσα στον Γαλαξία μας και σχετικά… στα “κοντινά” της Γης, αυτό είναι οι εξωπλανήτες. Η αποστολή Ariel είναι μια μοναδική στο είδος της αποστολή αφού έχει στόχο να παρατηρήσει 1.000 τέτοιους εξωπλανήτες, όπως δεν είχε γίνει ποτέ εφικτό. Θα μάθουμε όσα περισσότερα γίνεται, αν και μετά από ένα σημείο θα πρέπει να “πατήσουμε” πάνω τους για να μάθουμε περισσότερα και να αποκτήσουμε μια πιο ουσιαστική εικόνα για αυτούς τους κόσμους, να ξέρουμε εάν κάποιος από αυτούς θα μπορούσε να πληροί βασικές προϋποθέσεις για να κατοικήσει εκεί άνθρωπος. Από την άλλη, τα τελευταία χρόνια έχουμε μάθει πολύ περισσότερα για τους εξωπλανήτες έστω κι αν υπάρχει πολύς δρόμος για να έχουμε βαθιά γνώση γι’ αυτούς» λέει ο κ. Τσιάρας.
Τι κάνει λοιπόν το ExoClock για να συνεισφέρει; Μετρά τους χρόνους! «Το ExoClock, το …”Εξω-ρολόι” δηλαδή, είναι ένα πρόγραμμα που αφορά τον ακριβή προγραμματισμό των παρατηρήσεων των εξωπλανητών, που θα πραγματοποιήσει το διαστημικό τηλεσκόπιο Ariel. Αυτό που όλοι οι παρατηρητές κάνουμε λοιπόν είναι να μετράμε χρόνους. Όταν μελετάμε αυτούς τους πλανήτες, επειδή ακριβώς είναι πολύ μακρινοί, στην ουσία δεν βλέπουμε τους ίδιους τους πλανήτες αλλά την επιρροή, τον αντίκτυπο που έχουν στον αστέρα τους- τον δικό τους ήλιο. Οπότε εμείς, εδώ στη Γη, μετράμε το πόσο μειώνεται το φως του αστέρα εκεί καθώς περνά ο πλανήτης από μπροστά, τη λεγόμενη “διάβαση”. Εμείς, στο πρόγραμμα ExoClock θέλουμε να μελετήσουμε ακριβώς ποια ώρα περνάει μπροστά από τον αστέρα ο κάθε πλανήτης. Αυτό το κάνουμε για πάρα πολλούς πλανήτες, με στόχο να υποστηρίξουμε τη διαστημική αποστολή Ariel της ESA το 2029. Πρόκειται για καινοτόμα αποστολή, που θα μελετήσει για πρώτη φορά στην ιστορία χίλιους εξωπλανήτες, και τότε θα μπορούμε να έχουμε και περισσότερες απαντήσεις για το πώς είναι αυτοί, το αν η Γη είναι ξεχωριστή, αν υπάρχει αλλού ζωή και όλα τα σχετικά που συζητάμε σήμερα όλοι» επισημαίνει η κ. Κόκορη.
Κάθε χρόνο, η ομάδα του ExoClock συλλέγει και αξιολογεί τα δεδομένα και παράγει δημοσιεύσεις σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά. «Έχουμε ήδη κάνει τρεις τέτοιες δημοσιεύσεις και ετοιμάζουμε την τέταρτη, δημοσιεύσεις με κάποιους από τους συγγραφείς να είναι ερασιτέχνες, άτομα που πια ξέρουν πως συμμετέχουν μέσα από αυτή τη διαδικασία σε μια …διαστημική αποστολή!» αναφέρει στο «Πρακτορείο FM» η συνιδρύτρια του ExoClock. Οι δημοσιεύσεις αυτές χρησιμοποιούνται ήδη από τη διαστημική αποστολή Ariel για τον αποτελεσματικότερο προγραμματισμό των παρατηρήσεων που θα πραγματοποιήσει το διαστημικό σκάφος, όταν εκτοξευθεί το 2029.
Πεδίο συζήτησης για επιστήμονες, παρατηρητές και πολίτες η Θεσσαλονίκη
Η αποστολή εξωπλανητών Ariel της ESA όπως και το πρόγραμμα ExoClock θα συζητηθούν στη Θεσσαλονίκη, το ερχόμενο Σαββατοκύριακο (21 και 22 Οκτωβρίου), στο 3ο διεθνές συνέδριο του προγράμματος ExoClock, που θα διεξαχθεί στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Οι δραστηριότητες είναι προσβάσιμες από όλους, ενώ για την Κυριακή, στις 18:00, είναι προγραμματισμένη μια ομιλία στα ελληνικά για το ευρύ κοινό στο ΚΕΔΕΑ του ΑΠΘ. «Είναι πολύ σημαντικό πως όσοι παρακολουθήσουν θα ενημερωθούν -μεταξύ άλλων- στο συνέδριο για την πορεία της αποστολής Ariel και από την επιστημονική υπεύθυνο της αποστολής Giovanna Tinetti, ενώ κάθε πτυχή του συνεδρίου είναι προσβάσιμη. Θα διεξαχθούν εισαγωγικά σεμινάρια και πρακτικά μαθήματα για το πώς μπορεί ο καθένας να γίνει μέλος του προγράμματος, θα δείξουμε όλο το υλικό, τη βάση που έχουμε ετοιμάσει για να χρησιμοποιηθεί π.χ από καθηγητές σε σχολεία, ενώ η συμμετοχή είναι δωρεάν» αναφέρει χαρακτηριστικά η κ. Κόκορη.
Το συνέδριο, πέρα από συμμετέχοντες επί μακρόν στο ExoClock, έχει στόχο να φέρει κι άλλα άτομα στην παγκόσμια ομάδα των citizen scientists που έχει δημιουργηθεί. Είναι, δε, είναι ανοιχτό σε επαγγελματίες και ερασιτέχνες αστρονόμους, φοιτητές, μαθητές, δασκάλους και σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να μάθει για την επιστήμη των εξωπλανητών.
Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να μελετήσουν το πρόγραμμα στον σύνδεσμο https://www.exoclock.space/.
Σωτήρης Κυριακίδης